Κορνάρος, Βιτσέντζος

(Σητεία Κρήτης, 1553 – 1613). Ποιητής. Θεωρείται ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της κρητικής λογοτεχνίας, ο πιθανότερος δημιουργός του Ερωτόκριτου. Για τη ζωή του δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες, εκτός από όσα αναφέρει ο ίδιος στους τελευταίους στίχους του Ερωτόκριτου, ότι δηλαδή καταγόταν από τη Σητεία της ανατολικής Κρήτης: «Βιτσέντζος είναι ο ποιητής κ’ εις τη γενιά Κορνάρος,/ που να βρεθή ακριμάτιστος, όντε τον πάρη ο Χάρος./ Στη Στείαν εγεννήθηκε, στη Στείαν ενεθράφη, εκεί ‘καμε κ’ εκόπιασε ετούτα που σας γράφει./ Στο Κάστρον επαντρεύτηκε, σαν αρμηνεύγ’ η φύση· το τέλος του έχει να γενή, όπου ο Θεός ορίση.». Κατά καιρούς ταυτίστηκε με πέντε διαφορετικά πρόσωπα που είχαν το όνομα αυτό. Σχετικά με την καταγωγή του υπάρχει επίσης διάσταση απόψεων. Σύμφωνα με έρευνες του μελετητή και εκδότη του Ερωτόκριτου, Στέφανου Ξανθουδίδη, ο Κ. ήταν Κρητικός και όχι εξελληνισμένος Βενετσιάνος και έζησε στη Σητεία και στο Κάστρο (Ηράκλειο). Ωστόσο, νεότερες έρευνες ταυτίζουν το πρόσωπό του με τον απόγονο των Βενετών ευγενών που διατηρούσαν διάφορα αξιώματα στην Κρήτη κατά τον 16ο και τον 17ο αι. (βλ. λ. Κορνάρο). Το έργο του Κ., Ερωτόκριτος (βλ. λ.), το μακροσκελές αφηγηματικό ποίημα που εκτείνεται σε περίπου 10.000 δεκαπεντασύλλαβους στίχους, σώθηκε σε ένα μόνο αντίγραφο του έτους 1710 και εκδόθηκε για πρώτη φορά στη Βενετία το 1713. Από τότε διαδόθηκε ευρύτατα και αγαπήθηκε από τον λαό τόσο ώστε, μέχρι το σχετικά πρόσφατο παρελθόν, λαϊκοί ραψωδοί και παραμυθάδες ήξεραν απ’ έξω –από προφορική παράδοση– μεγάλα αποσπάσματα, τα οποία συνήθιζαν να απαγγέλλουν σε πανηγύρια και φιλικές συγκεντρώσεις. Το ποίημα έχει βασικά ερωτικό χαρακτήρα. Στο φανταστικό βασίλειο της Αθήνας, ο Ερωτόκριτος, το όμορφο και ανδρειωμένο αρχοντόπουλο, αγαπάει τη βασιλοπούλα Αρετούσα, η οποία ανταποκρίνεται στο αίσθημά του. Η άρνηση, όμως, του πατέρα της, του βασιλιά Ηράκλη, και χίλια άλλα εμπόδια δεν επιτρέπουν την ένωση του ζευγαριού. Διάφορα επεισόδια που μεσολαβούν ισχυροποιούν την εμμονή της Αρετούσας στο αίσθημά της και αναδεικνύουν πανηγυρικά την παλικαριά και την αξιοσύνη του Ερωτόκριτου. Τελικά, ο σκληρός βασιλιάς λυγίζει και δίνει στον Ερωτόκριτο όχι μόνο την κόρη του αλλά και τον θρόνο του βασιλείου. Ο μύθος του ποιήματος δεν είναι πρωτότυπος, αφού με μικρές παραλλαγές και διαφορετικά ονόματα ηρώων και τόπων συναντάται σε απειράριθμες ερωτικές ιστορίες των αλεξανδρινών και των μεσαιωνικών χρόνων. Ειδικότερα ο Κ. βασίστηκε στο γαλλικό μεσαιωνικό μυθιστόρημα Paris et Vienne, το οποίο φαίνεται ότι γνώριζε μέσω κάποιας ιταλικής μετάφρασης. Επίσης στον Ερωτόκριτο υπάρχουν απηχήσεις από ανάλογα έργα της ιταλικής Αναγέννησης και ιδίως από τον Μαινόμενο Ορλάνδο του Αριόστο. Ωστόσο, σε αυτό ακριβώς το σημείο έγκειται η ποιητική ιδιοφυΐα του K., ο οποίος, ξεκινώντας από ένα μέτριο ξένο πρότυπο, συνέθεσε ένα αριστούργημα με αναμφισβήτητη ελληνική πνοή, ένα έργο που πάλλεται από επική δύναμη και γνήσιο λυρισμό, ενώ απηχεί την καλύτερη στιγμή της κρητικής αναγέννησης του 17ου αι. Περίπου ανάλογη από άποψη ποιότητας είναι και η Θυσία του Αβραάμ. Πρόκειται για ποιητικό δράμα, το οποίο, με βάση τη γλώσσα, το ύφος και άλλα εσωτερικά τεκμήρια, αποδόθηκε στον Κ. Το έργο αυτό, που εκτείνεται σε 1.154 δεκαπεντασύλλαβους στίχους, εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1635 με πρότυπο την ιταλική τραγωδία Ισαάκ του Λ. Γκρότο. Ωστόσο και εδώ ο Κρητικός ποιητής, με σπάνια αφομοιωτική δύναμη και απαράμιλλη πλαστική ικανότητα, κατόρθωσε να μετουσιώσει το ασήμαντο πρότυπό του σε ένα δραματικό έργο με σχεδόν άψογη τεχνική διάρθρωση, ποιητική πνοή και άψογα ψυχογραφημένους χαρακτήρες.